(ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ )
Στην Εφημερίδα « Καθημερινή της Κυριακής» οι αναγνώστες θα έχουν αντιληφθεί ότι, τις τελευταίες Κυριακές, μαζί με το φύλλο συμπεριλαμβάνεται και ένα βιβλίο με τίτλο « Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΛΕΩΝ». Είναι μια προσέγγιση του θεσμού και των προσώπων με την ευκαιρία συμπληρώσεως 50 ετών από την επίλυση του Πολιτειακού. Σε κάθε Κυριακάτικο φύλλο το βιβλίο αφορά και έναν εκ των Βασιλέων, αρχής γενομένης από του ΄Οθωνος. Στο τελευταίο φύλλο της 13ης Οκτωβρίου 2024 το βιβλίο αφορά στον 4ο κατά σειρά Βασιλέα των Ελλήνων, Αλέξανδρο Α΄. Περιλαμβάνονται 6 άρθρα μεταξύ των οποίων και « Οι εκλογές του 1920», με συντάκτη τον Δημήτρη Μαλέση, Καθηγητή Ιστορίας στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων.
Το συγκεκριμένο άρθρο, κατά κύριο λόγο, δεν αναφέρεται στις εκλογές αλλά στην προσπάθεια να εξηγήσει ή μάλλον να δικαιολογήσει την εσπευσμένη αναχώρηση του Ελευθερίου Βενιζέλου μετά τις εκλογές. Ο συντάκτης είναι σαφώς βενιζελικών αντιλήψεων αλλά αυτό δεν προξενεί εντύπωση καθώς είμεθα συνηθισμένοι στις μονομερείς και λατρευτικές ιστορικές προσεγγίσεις από τον χώρο αυτό, οι οποίες δεν στερούνται ενίοτε και ιδιοτέλειας. Ιδιαιτέρα εντύπωση όμως προκαλεί το κατωτέρω απόσπασμα:
« Πολλά έχουν ειπωθεί σχετικά με το συγκεκριμένο αποτέλεσμα , μερικές μάλιστα υποθέσεις φθάνουν στα όρια της φαιδρής συνωμοσιολογίας. Όπως για παράδειγμα, ότι ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές για να ηττηθεί και να απεμπλακεί από την μικρασιατική περιπέτεια. Η υπόθεση αυτή αγνοεί , όμως, ότι η θητεία της Βουλής είχε λήξει προ πολλού, αλλά και δεν υπήρχε πιο ευνοϊκή συγκυρία μετά το επίτευγμα των Σεβρών».
Ο συντάκτης χαρακτηρίζει «φαιδρά συνωμοσιολογία» την υπόθεση αυτή ενώ από την εποχή εκείνη είναι διαδεδομένη σε ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης αλλά και σε ιστορικούς συγγραφείς. Φαιδροί ισχυρισμοί στην Ιστορία ασφαλώς υπάρχουν.
Για παράδειγμα ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν σλαυόφωνος ή Σλαύος. Ότι η Θεά Αθηνά ήταν μαύρη ή ότι στην Μικρά Ασία κατοικούσαν αρχαίοι Τούρκοι. Όχι όμως η συγκεκριμένη υπόθεση. Διότι ομιλούμε περί των πραγματικών προθέσεων και της διανοίας ενός ανθρώπου, ανεξερεύνητης εκ φύσεως και όχι περί συμβάντων αντικειμενικώς αποδεδειγμένων. Όσο ευσταθεί η μία άποψη άλλο τόσο και η άλλη. Εάν ο Βενιζέλος ήθελε να απεμπλακεί από το μικρασιατικό δράμα δια των εκλογών ή πράγματι επλανήθη από τις διαθέσεις του Ελληνικού Λαού και ηττήθηκε προς έκπληξίν του, αυτό δεν αποδεικνύεται από τα διαθέσιμα στοιχεία ούτε πρόκειται ποτέ να αποδειχθεί.
Ακόμη και εάν κάποιος ιστοριοδίφης έφερνε στην επιφάνεια ένα ντοκουμέντο , για παράδειγμα, ένα ιδιόχειρο έγγραφο του Βενιζέλου με την υπογραφή του το οποίο έλεγε πως αυτός προκήρυξε τις εκλογές για να γλυτώσει από την επερχόμενη καταστροφή, και πάλι θα ευρίσκοντο μυριάδες οι οποίοι θα αμφισβητούσαν την γνησιότητα , ότι είναι χαλκευμένο κλπ. Επομένως το ζήτημα αυτό έχει σημασία για τους μελετητές ή τους ερευνητές της Ιστορίας και μπορεί να καταλήγει κανείς σε προσωπικά συμπεράσματα, ασφαλώς μαχητά σε κάθε περίπτωση. Ωστόσο όταν ένας επαγγελματίας ιστορικός και μάλιστα διδάσκων στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων - που θα έπρεπε να διακρίνεται για την προσεκτική αντικειμενικότητά του - χαρακτηρίζει την αντίθετη προς αυτόν άποψη «φαιδρά συνωμοσιολογία», τότε ο ίδιος μάλλον στερείται του επιστημονικού κύρους και της αναγνωρισμένης αξιοπιστίας , στην καλύτερη των περιπτώσεων. Στην πιο απλή και ευδιάκριτη είναι ένας βενιζελολάτρης χωρίς πλέον σοβαρότητα, όσες γνώσεις και τίτλους και αν διαθέτει.
Αλλά έχει ακόμη αξία να γυρίσουμε 104 χρόνια πίσω και να φωτίσουμε όσο είναι δυνατόν τις πτυχές του ζητήματος αυτού. Διότι η κατανόηση της ιστορίας και των συχνά αντιτιθεμένων απόψεων συμβάλλει στην άμβλυνση των δογματισμών , των φανατισμών και των προσωπολατρειών που, ως φαίνεται, ατυχώς καλά κρατούν.
Δεν είναι σκόπιμο να αναφερθούμε σε γνωστά ιστορικά γεγονότα τα οποία ευκόλως μπορούν να αναζητηθούν αλλά σε κρίσιμα σημεία τα οποία μπορούν να διαμορφώσουν άποψη πάνω στο θέμα.
Η προεκλογική περίοδος
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, Ο Ελ. Βενιζέλος στις ομιλίες του αναφέρεται σαφέστατα πως σε περίπτωση εκλογικής του ήττας, ο Στρατός στην Μικρά Ασία θα καταστραφεί και ότι η Ελλάς θα απωλέσει την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Προκαλεί εντύπωση το γεγονός πως είναι δυνατόν να προεξοφλεί τέτοια εξέλιξη. Που βασίζεται και καταδικάζει τόσο ωμά τον μαχόμενο, εκείνες τις στιγμές, Ελληνικό Στρατό; Αλλά με τον τρόπο αυτό μεταφέρει κάθε ευθύνη στους διαδόχους του, απαλλάσσεται ο ίδιος ενώ εμφανίζεται και ως ένας οξυδερκής προφήτης. Δήλωνε επίσης πως σε περίπτωση ήττας του θα έφευγε και θα απεσύρετο της πολιτικής.
Η κύρωση της Συνθήκης των Σεβρών.
Στις 25 Αυγούστου 1920 ο Βενιζέλος σε κλίμα γενικευμένου ενθουσιασμού φέρει στην Ολομέλεια της Βουλής τα 4 σχέδια νόμου για την κύρωσή τους. Πρόσθεσε όμως πως δεν επείγει η ψήφισή τους και άφησε το ζήτημα – και αυτό- για μετά τις εκλογές. Σε τι εμποδίζετο εκείνη την ώρα να εισηγηθεί στην Βουλή την κύρωση της Συνθήκης; Διότι πολύ απλά γνωρίζει πως η Συνθήκη αυτή δεν έχει πλέον καμία αξία και η οποία ουδέποτε κυρώθηκε από το Ελληνικό Κράτος.
Το Δυναστικό Ζήτημα μετά τον θάνατο του Βασιλέως Αλεξάνδρου Α΄.
Όλοι οι συνεργάτες του Βενιζέλου εισηγούνται να προτείνει τον Θρόνο στον νόμιμο μέχρι εκείνη την ώρα Διάδοχο Πρίγκηπα Γεώργιο Β’, πρόταση την οποία η βασιλική πλευρά ήταν πρόθυμη να δεχθεί. Αντ’ αυτού προτείνεται ο Θρόνος στον τριτότοκο υιό του Κωνσταντίνου Α’, Πρίγκηπα Παύλο Α’. Πρόταση η οποία ήταν γνωστό ότι δεν επρόκειτο να γίνει δεκτή. Αμέσως μετά διορίζει Αντιβασιλέα τον Παύλο Κουντουριώτη και αφήνει το ζήτημα να επιλυθεί- και αυτό- μετά τις εκλογές. Έτσι όμως στην ουσία ο Ελληνικός Θρόνος χηρεύει με αυτονόητο κρίσιμο ζήτημα την επιστροφή του Κωνσταντίνου Α’ ως Βασιλέως. Άλλωστε ήδη καθ’ όλη την προεκλογική περίοδο ο εκλογικός χαρακτήρας έχει πάρει την μορφή δημοψηφίσματος, για μια ακόμη και τελευταία φορά, μεταξύ Βενιζέλου και Κωνσταντίνου. Κατά συνέπεια η εικασία είναι , όπως είχαν εξελιχθεί τα πράγματα, ότι ο δρόμος για τον Θρόνο ήταν ανοικτός για τον Κωνσταντίνο και η εξουσία για το Λαϊκό Κόμμα, μαζί όμως και το καυτό κάρβουνο της Μικρασίας.
Οι αντιρρήσεις των συνεργατών του Βενιζέλου για την διεξαγωγή των εκλογών .
Οι επιφανέστεροι βενιζελικοί και συνεργάτες του είχαν διατυπώσει ξεκάθαρες αντιρρήσεις για τις εκλογές.
Ο Αρχηγός τότε του Ελληνικού Στρατού (μετέπειτα Στρατιάς Μικράς Ασίας) Αντιστράτηγος Λεωνίδας Παρασκευόπουλος είχε εξορκίσει τον Βενιζέλο να μην προχωρήσει. Έστειλε επιστολή ενώ ήταν διατεθειμένος να ταξιδέψει από την Σμύρνη στην Αθήνα για να τον μεταπείσει. Και δεν ήταν ο οποιοσδήποτε.
Ο Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος στενότατος συνεργάτης του, (Πρόεδρος της Βουλής κλπ) αργότερα, θα γράψει: « Την ευθύνην δια την ενέργειαν των εκλογών του 1920 φέρει ολόκληρον ο Βενιζέλος. Η ενέργεια των εκλογών ουδαμόθεν εδικαιολογείτο. Μεγαλύτερον πολιτικόν σφάλμα ήτο αδύνατον να διαπραχθεί.» Ώστε επρόκειτο περί μεγίστου σφάλματος; Ο Μέγας πολιτικός της νεωτέρας Ελλάδος ηπατήθη;
Ο Γεώργιος Κονδύλης από τους πλέον ακραιφνείς βενιζελικούς αξιωματικούς έγραψε το 1925 το βιβλίο του « Ο δρόμος προς την καταστροφή». Στο σχετικό κεφάλαιο των εκλογών με τίτλο « Η ολεθρία έμπνευσις» αφού εξηγεί ως καταπέλτης με σκληρά λόγια πόσον
εσφαλμένη ήταν η απόφασις αυτή του Βενιζέλου, ενώ δεν υπήρχε λόγος, καταλήγει: « Αλλά Κύριος οίδε ποιος δαίμων είχεν εισέλθει εις την διάνοιαν του Βενιζέλου!». Ώστε δεν επρόκειτο περί ψυχράς λογικής και σταθμίσεως όλων των παραγόντων αλλά περί ενός « δαίμονος» που είχεν εισέλθει εις την διάνοιαν του Βενιζέλου!! Και καταλήγει εις την εκδοχήν του δαίμονος γιατί δεν θέλει ωμά να γράψει αυτό που γνωρίζει ή συμπεραίνει και είναι ολοφάνερο.
Υπάρχουν και άλλοι συγγραφείς που ακολουθούν την ίδια προσέγγιση . Ενώ σκιαγραφούν με τα μελανώτερα χρώματα την απόφαση των εκλογών και είναι σαφέστατοι οι υπαινιγμοί καταλήγουν όμως σε αοριστίες. Γιατί δεν θέλουν να δυσαρεστήσουν τους βενιζελικούς ψηφοφόρους τουλάχιστον των παλαιοτέρων εποχών. Παράδειγμα ο Σπ. Μαρκεζίνης.
Τέλος ας θυμηθούμε τον Άγιο Χρυσόστομος Σμύρνης. Εις την επιστολή του στις 25 Αυγούστου 1922, ολίγα 24ωρα προ του μαρτυρικού του θανάτου, προς τον Ελ. Βενιζέλο με την οποία τον εκλιπαρεί να παρέμβει και να σώσει την Ιωνία γράφει: Ότι φέρει μέγιστον της ευθύνης βάρος για 2 πράξεις του . Πρώτον διότι έφερε τον παράφρονα και εγωιστήν Αρ. Στεργιάδην και δεύτερον « … διότι είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς…» . Ο Άγιος Μάρτυρας δεν χρησιμοποιεί κάποιαν άλλην λέξιν αλλά « ένοχον»!
Δεν είναι λοιπόν ότι δεν εγνώριζαν τι συμβαίνει!
Το αποτέλεσμα των Εκλογών της 1ης Νοεμβρίου 1920 .
Το αποτέλεσμα των εκλογών, σε ότι αφορά τις ψήφους στην επικράτεια δεν υπάρχει πουθενά καταγεγραμμένο σε πηγές της εποχής. Γιατί ακριβώς ήταν πολύ δύσκολο να καταγραφεί δεδομένων των μέσων της εποχής. Η μόνη αναφορά στο αποτέλεσμα των εκλογών περιλαμβάνεται στην σχετική ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων. Το αποτέλεσμα αποτελεί, όχι αναμφισβήτητο στοιχείο, αλλά εκτίμηση του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου η οποία έγινε αρκετούς μήνες μετά. Οι αριθμοί ασφαλώς εκπλήσσουν και προκαλούν σειρά σκέψεων.
Ενώ θα πρέπει να συνεκτιμηθεί ότι στις εκλογικές περιφέρειες της Ανατολικής Θράκης, Ραιδεστού και Αδριανουπόλεως, οι Φιλελεύθεροι έλαβαν και τις 52 έδρες καθώς δεν υπήρξαν εκεί ούτε ένας υποψήφιος από την ΗΑ. Η διαφορά στην κατάληψη των εδρών οφείλεται στον εκλογικό νόμο με βάση το πλειοψηφικό. Αλλά όπως παρατηρείται από τους εκλογολόγους ερευνητές μέχρι τότε, η Κυβέρνηση η οποία διεξήγαγε τις εκλογές, δεν έχανε ποτέ διότι είχε τη δυνατότητα να διαμορφώνει τον εκλογικό νόμο σύμφωνα με τα αναμενόμενα για αυτήν αποτελέσματα.
Η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων
Ο τρόπος ψηφοφορίας εγένετο με τη χρήση σφαιριδίων. Σε κάθε εκλογικό τμήμα και για κάθε εκλογικό υποψήφιο αντιστοιχούσε μια κάλπη. Ο εκλογέας ελάμβανε ένα σφαιρίδιο το οποίο έριχνε σε ένα κουτί που είχε δύο θέσεις . Μια λευκή όπου αντιστοιχούσε στο ΝΑΙ και μια μαύρη όπου αντιστοιχούσε στο ΟΧΙ. (Από την οποία κάλπη προέρχεται και η εκλογική φρασεολογία «τον μαύρισαν» κλπ). Αντιλαμβάνεται κανείς πόσο δύσκολο ήταν να γίνει η καταμέτρηση σε τόσο μεγάλο αριθμό καλπών (π.χ στην Αττική ο αριθμός των καλπών σε κάθε εκλογικό τμήμα ήταν πάνω από 40). Αλλά και πόσο δύσκολο ήταν να γίνει η άμεση μετάδοση των αποτελεσμάτων με τα μέσα του 1920. Για τους λόγους αυτούς η επίσημη ανακοίνωση των αποτελεσμάτων
έγινε στις 18 Δεκεμβρίου 1920. Δηλαδή σχεδόν 50 ημέρες μετά την διεξαγωγή των εκλογών.
Οι ραγδαίες εξελίξεις από την επομένη ημέρα.
Δευτέρα 2 Νοεμβρίου, Απόγευμα
«Είναι φανερό ότι η Κυβέρνηση επλανήθη εις τας προβλέψεις της, μολονότι δεν εγνώσθησαν όλα τα οριστικά αποτελέσματα. Αναμένει ήδη την συγκέντρωσιν τούτων , όπως πιστή εις τας συνταγματικάς αρχάς της, καταλίπει την αρχήν εις τους υποδεικνυομένους υπό της λαϊκής θελήσεως , χωρίς να αναμείνει την έναρξιν της Βουλής ».
Αυτή είναι η πρώτη ανακοίνωση της Κυβερνήσεως. Γεμάτη από αλλοπρόσαλλα μηνύματα όπως μπορεί να αντιληφθεί κάθε ψύχραιμος και αντικειμενικός μελετητής που μπορεί να διαβάζει πίσω από τις γραμμές. 1/ Η Κυβέρνηση επλανήθη εις τας προβλέψεις της χωρίς όμως να υπάρχουν ακριβή και οριστικά αποτελέσματα. 2/ Αναμένει την συγκέντρωση τούτων. 3/ Η Κυβέρνηση είναι πιστή εις τα συνταγματικάς αρχάς και καταλίπει την αρχήν εις τους υποδεικνυόμενους υπό της λαϊκής θελήσεως . Ποίοι ακριβώς είναι οι υποδεικνυόμενοι; Δεν το γνωρίζει ακόμα αλλά δεν θα αναμένει την έναρξιν της Βουλής. Και ποιες ακριβώς είναι οι συνταγματικές αρχές όταν παραμερίζεται η Βουλή;
Η ανακοίνωση αυτή είναι μνημείο υποκρισίας και λαϊκισμού και δεν υποκρύπτει αλλά είναι ολοφάνερη η πρόθεσή της να εγκαταλείψει την εξουσίαν.
Δευτέρα 2 Νοεμβρίου, Απόγευμα.
Λίγα λεπτά αργότερα η ο Βενιζέλος υποβάλει την παραίτηση της Κυβερνήσεώς του .
Δευτέρα 2 Νοεμβρίου, Απόγευμα.
Την ίδια ημέρα ο Αντιβασιλεύς Παύλος Κουντουριώτης καλεί τον Δημήτριο Ράλλη (καθ’ υπόδειξιν του Βενιζέλου) βουλευτή Αττικής, μετριοπαθή και φίλο του Βενιζέλου.
Μέσα σε ένα απόγευμα πριν συμπληρωθεί 24ωρο, από το κλείσιμο της κάλπης, όλα έχουν τελειώσει.
Τετάρτη 4 Νοεμβρίου, Πρωί.
Ο Δημήτριος Ράλλης ορκίζεται Πρωθυπουργός.
Τετάρτη 4 Νοεμβρίου , Απόγευμα
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποχωρεί από την Ελλάδα με το ιδιωτικό γιωτ « Νάρκισσος» του Εμπειρίκου που είχε ναυλώσει η Έλενα Σκυλίτση για την Νίκαια της Γαλλίας, συνοδευόμενος από το βρετανικό πολεμικό σκάφος « Κένταυρος».
Έτσι, λογικά μπορούμε να φαντασθούμε , ελεύθερος και ανακουφισμένος με την ασφάλεια της περιουσίας της συζύγου του, φεύγει για την παραθεριστική και κοσμοπολίτικη Νίκαια.
Μπορεί όμως να φαντασθεί κανείς λογικά ότι ένα τέτοιο ταξίδι και μια τέτοια απόφαση, εκείνη την εποχή, ελήφθησαν, σχεδιάσθηκαν και εκτελέσθηκαν μέσα σε 2 ημέρες; Ή μήπως όλα ήταν προσχεδιασμένα ;
Εν τέλει έφυγε από την Πατρίδα του και την άφησε στους μετανοεμβριανούς κυβερνήτες οι οποίοι κινήθηκαν ως εν υπνοβασία, σε ένα θολό διεθνές τοπίο με ελάχιστη γνώση και υπό την καταθλιπτική « σκιά της δύσεως» .Συνεπής με τις προεκλογικές του ομιλίες. Αυτή είναι η μία εκδοχή. Η άλλη είναι ότι είχε προετοιμάσει καταλλήλως και το Λαό , τους συνεργάτες του και το περιβάλλον του για την εξέλιξη αυτή.
Τετάρτη 4 Νοεμβρίου, πρωί. Η σκηνή στο σπίτι του Βενιζέλου όπως τη μεταφέρει η Πηνελόπη Δέλτα.
Γίνεται μνεία της σκηνής αυτής καθώς περιλαμβάνεται από τον κ. Δημήτρη Μαλέση στο βιβλίο της Καθημερινής και αναφέρεται στην μαρτυρία της Πηνελόπης Δέλτα, εσφαλμένα όμως όπως αναφέρει, στο σπίτι των Μπενάκηδων. Όπως προκύπτει σαφώς από το ημερολόγιο της η σκηνή διαδραματίζεται στο σπίτι του Βενιζέλου στην Αθήνα και είναι αρκούντως αποκαλυπτική. Ο κος Μαλέσης όμως δεν μεταφέρει από την σκηνή αυτή τα ουσιώδη διαμειφθέντα αλλά τα επουσιώδη. ( Η κατοικία του Ελ. Βενιζέλου στην Αθήνα ήταν στην οδό Βας. Σοφίας και Λουκιανού 2 . Το κτίριο υπάρχει σήμερα και είναι η κατοικία του βρετανού πρέσβεως στην Αθήνα)-
Η Πηνελόπη Δέλτα με τον σύζυγό της επισκέπτονται τον Βενιζέλο στο σπίτι του την Τετάρτη το πρωί διότι από την προηγουμένη το απόγευμα είχαν πληροφορηθεί εμπιστευτικώς ότι θα έφευγε από τη Ελλάδα. Εκεί παρόντων και άλλων επιφανών στελεχών των Φιλελευθέρων ο Βενιζέλος θα εξηγήσει γιατί «επλανήθη» εις τας εκτιμήσεις του, ότι ο Λαός κουράσθηκε κλπ.
Ώσπου ο σύζυγος της Δέλτα θα ερωτήσει θλιμμένα τον Βενιζέλο: « Μας εγκαταλείπετε αλήθεια κ. Πρόεδρε; Φεύγετε…». Ωσάν να έμπηξε αιχμηρό στιλέτο στην ένοχη καρδιά του. Ο μέχρι εκείνη την ώρα ψύχραιμος και χαμογελαστός Βενιζέλος τον διακόπτει με οργή. « Δεν εγκαταλείπεται τίποτα. Μην το λέτε. Είμαι πολεμιστής και ας μην είμαι βουλευτής. Μα έλαβα τούτο». Και βγάζει από την τσέπη του ένα γράμμα το οποίο του είχε στείλει ο Δημήτριος Ράλλης . Τον παρακαλούσε να φύγει από την Ελλάδα για να τηρηθεί η ασφάλεια και η τάξη στην Χώρα κλπ. Και συνεχίζει ο Ελευθέριος Βενιζέλος : « Ύστερα από αυτό το γράμμα δεν μου μένει παρά να φύγω. Είναι σαν διαταγή να απομακρυνθώ. Δεν θέλω να φέρω δυσκολίες στη νέα κυβέρνηση».
Αυτός ο εκ φύσεως επαναστάτης, αυτός ο οποίος δεν εδίστασε να διχάσει την Ελλάδα, αυτός ο οποίος δημιούργησε νέο κράτος το 1916, αυτός ο οποίος εκυβέρνησε δικτατορικά την περίοδο 1917-1920, αυτός ο οποίος εξώθησε τις βενιζελικές δυνάμεις σε κινήματα το 1933 και το 1935 , σχεδόν ολίγον προ του θανάτου του, αυτός ο ίδιος εκείνη την ώρα υπάκουσε στην «διαταγή» του πολιτικού του αντιπάλου δια να μη φέρει δυσκολίες. Ο κάθε αναγνώστης ας προσθέσει όσα θαυμαστικά επιθυμεί. Και συνεχίζει την ημερολογιακή της καταγραφή η Δέλτα « Δεν θα περάσουν 6 μήνες κύριε Πρόεδρε και θα σας ξαναφέρουν», του λέει η ίδια. Της απαντά με θλίψη και αργοπροφέροντας: « Σε 6 μήνες κυρία μου θα έχουν συντελεσθεί τέτοιες καταστροφές που καμία ανθρώπινη δύναμη δεν θα μπορέσει να συγκρατήσει». Και παρακάτω προσθέτει: « Θα φέρουν πίσω τον Κωνσταντίνο και η Συνθήκη των Σεβρών δεν θα μας σώσει….». Με αυτά τα αποκαλυπτικά λόγια δεν συμπεραίνει κανείς ότι εγνώριζε που οδεύει η Χώρα και ποια τα μελλούμενα; Θα ήθελε να βρίσκεται στη θέση του Γούναρη για να οδηγηθεί ο ίδιος στο Γουδί;-
Το απόρρητο τηλεγράφημα του Ελ. Βενιζέλου προς τον Πρωθυπουργό της Αγγλίας Λόυδ Τζώρτζ – 22 Σεπτεμβρίου 1920.
Το έφερε στη δημοσιότητα ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης το 1962.
Με αυτό ο Βενιζέλος δηλώνει πως η μόνη λύση είναι η συνέχιση του πολέμου και η καταστροφή των κεμαλικών δυνάμεων. Η σημερινή Ελλάς είναι απολύτως αδύνατον να φέρει σε πέρας αυτό το έργο χωρίς την στρατιωτική και οικονομική βοήθεια της Αγγλίας.
Από όλο το ύφος του τηλεγραφήματος αναδεικνύεται ένα μήνυμα: Αν δεν βοηθήσετε τότε από πλευράς μου …τέλος.
Ο οικονομικός στραγγαλισμός της Ελλάδος
Κατά τη διάρκεια του Α΄ΠΠ οι Σύμμαχοι είχαν υποσχεθεί οικονομική βοήθεια προς την μαχόμενη Ελλάδα την οποία όμως μετά τον πόλεμο δυσανασχετούσαν να εκπληρώσουν. Συγκροτούσαν την μια μετά την άλλη επιτροπές για να εγγυηθούν την σωστή διανομή της βοήθειας μα η βοήθεια ποτέ δεν έφθανε.. Τελικώς εκταμιεύθηκαν 239 εκατομ. φράγκα έναντι τουλάχιστον 10πλασίου υπεσχημένου ποσού.
Το 1919 οι Αμερικανοί, Άγγλοι και Γάλλοι χορήγησαν στην Ελλάδα λογιστική πίστωση 100 εκατομ. φράγκων την οποία όμως ανάγκαζαν την Ελλάδα με γραπτή συμφωνία να μη την χρησιμοποιεί για τα έξοδα του εκστρατευτικού σώματος που είχε αποβιβαστεί στη Σμύρνη (15 Μαΐου 1919), αλλά για τη χρηματοδότηση της εκστρατείας της Ουκρανίας, ή για αγορά εγκαταλελειμμένου στρατιωτικού και σιδηροδρομικού υλικού από τις αποθήκες των Συμμάχων στη Μακεδονία που τους ήταν πλέον άχρηστο.
Είναι χαρακτηριστικό πως οι Γάλλοι μέχρι το τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας δεν πλήρωσαν ούτε ένα φράγκο από το δάνειο που είχαν λάβει από την Ελλάδα για τα έξοδα του εκστρατευτικού τους Σώματος στην Θεσσαλονίκη..
Η έλλειψη συνεπούς χρηματοδότησης εκ μέρους των Συμμάχων μετά το 1919 είχε ως συνέπεια τη μείωση των Ελληνικών αποθεμάτων σε συνάλλαγμα, και τη μείωση της τιμής της δραχμής έναντι του χρυσού.
Οι Ελληνικές Αρχές και προσωπικά ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες, προσωρινά, τυπώνοντας πληθωριστικό χαρτονόμισμα στηριζόμενο στις συμμαχικές (ονομαστικές) πιστώσεις , έχοντας την ελπίδα ότι τελικώς οι Σύμμαχοι δεν θα εγκατέλειπαν τους Έλληνες που άλλωστε βρίσκονταν στην Μικρά Ασία ως εντολοδόχοι τους.
Αυτή ήταν η οικονομική κατάσταση της Ελλάδος το 1920 με μια εκστρατεία σε εξέλιξη με τεράστιες οικονομικές απαιτήσεις. Ο Βενιζέλος όταν πήγε στη Μ. Ασία βασίστηκε στις υπεσχημένες και αναμενόμενες οικονομικές συμμαχικές υποχρεώσεις. Όταν καταβάλλοντας προσπάθειες να προκαλέσει τους συμμάχους στην εκπλήρωση αυτών των υποχρεώσεων συνειδητοποίησε πως δεν υπάρχει καμία περίπτωση ευνοϊκής προοπτικής, τι του απέμενε ως λύση;
Οι φοβερές διακοινώσεις των Συμμάχων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας)
1η Διακοίνωσις . 18 Νοεμβρίου 1920.
Προειδοποιούν σε περίπτωση επιστροφής του Κωνσταντίνου μετά το δημοψήφισμα (22 Νοε 1920) για τις δυσμενείς συνέπειες στις σχέσεις τους με την Ελλάδα.
2α Διακοίνωσις . 8 Δεκεμβρίου 1920.
(Μετά την άφιξη του Κωνσταντίνου στις 5 Δεκεμβρίου)
« ……….ότι εις περίπτωσιν καθ’ ην ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος ανήρχετο πάλιν εις τον θρόνον της Ελλάδος, η Ελλάς δεν θα λάβει ουδεμίαν οικονομική ενίσχυσιν…….» .
Ώστε λοιπόν αυτό ήταν! Έψαχναν να βρούν την αφορμή να απεμπλακούν οριστικά από τις οικονομικές υποχρεώσεις τους προς την Ελλάδα. Διότι οι διακρατικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών δεν αφορούν στα πρόσωπα. Έτσι με τις προκηρυχθείσες και διεξαχθείσες εκλογές του 1920 όλοι ήταν ευχαριστημένοι. Ο Βενιζέλος γλύτωνε από την ολέθρια συνέχεια, ο Κωνσταντίνος ανυποψίαστος έπαιρνε τον Θρόνο του και αφελώς επίστευε ότι θα μεταστρέψει τους Συμμάχους υπέρ του, το Λαϊκό Κόμμα επέστρεφε στην εξουσία και οι Σύμμαχοι απηλλάσσοντο δια παντός από τις οικονομικές τους υποχρεώσεις.
Ποια ήταν τα αναρίθμητα θύματα και ποιοι επλήρωσαν για όλα αυτά δεν χρειάζεται να υπομνησθεί.
Συμπέρασμα
Το αν ο Βενιζέλος επέλεξε τον Νοέμβριο του 1920 τον δρόμο του «στρίβειν δια των εκλογών» και εγλύτωσε από τα επακολουθήσαντα δραματικά δεινά ( η περίπτωση αυτή πιθανώς να μην είναι η μοναδική στα ελληνικά πολιτικά χρονικά) ή αν επλανήθη και προκήρυξεν εκλογές, λόγω της δημοκρατικής του ευαισθησίας, εν μέσω της μεγαλυτέρας πολεμικής περιπετείας στην οποία ευρίσκετο η Ελλάς, ούτε μέχρι τώρα είναι δυνατόν να διαπιστωθεί ούτε πρόκειται εις το μέλλον.
Από τα ανωτέρω εκτεθέντα όμως σε κάθε μελετητή γεννάται η υποψία - η οποία δεν αποτελεί φαιδρότητα ως ο κος Μαλέσης υποστηρίζει - ότι οι Εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 ήταν μια σχεδιασμένη λύση απεμπλοκής του Βενιζέλου από τον Γόρδιο Δεσμό της Ελάσσονος Ασίας εις τον οποίο ο ίδιος είχε δεθεί. Και όταν οι Γόρδιοι Δεσμοί ούτε λύονται, ούτε κόβονται τότε εγκαταλείπονται .
Νίκος Αλικάκος
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Στην Εφημερίδα « Καθημερινή της Κυριακής» οι αναγνώστες θα έχουν αντιληφθεί ότι, τις τελευταίες Κυριακές, μαζί με το φύλλο συμπεριλαμβάνεται και ένα βιβλίο με τίτλο « Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΛΕΩΝ». Είναι μια προσέγγιση του θεσμού και των προσώπων με την ευκαιρία συμπληρώσεως 50 ετών από την επίλυση του Πολιτειακού. Σε κάθε Κυριακάτικο φύλλο το βιβλίο αφορά και έναν εκ των Βασιλέων, αρχής γενομένης από του ΄Οθωνος. Στο τελευταίο φύλλο της 13ης Οκτωβρίου 2024 το βιβλίο αφορά στον 4ο κατά σειρά Βασιλέα των Ελλήνων, Αλέξανδρο Α΄. Περιλαμβάνονται 6 άρθρα μεταξύ των οποίων και « Οι εκλογές του 1920», με συντάκτη τον Δημήτρη Μαλέση, Καθηγητή Ιστορίας στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων.
Το συγκεκριμένο άρθρο, κατά κύριο λόγο, δεν αναφέρεται στις εκλογές αλλά στην προσπάθεια να εξηγήσει ή μάλλον να δικαιολογήσει την εσπευσμένη αναχώρηση του Ελευθερίου Βενιζέλου μετά τις εκλογές. Ο συντάκτης είναι σαφώς βενιζελικών αντιλήψεων αλλά αυτό δεν προξενεί εντύπωση καθώς είμεθα συνηθισμένοι στις μονομερείς και λατρευτικές ιστορικές προσεγγίσεις από τον χώρο αυτό, οι οποίες δεν στερούνται ενίοτε και ιδιοτέλειας. Ιδιαιτέρα εντύπωση όμως προκαλεί το κατωτέρω απόσπασμα:
« Πολλά έχουν ειπωθεί σχετικά με το συγκεκριμένο αποτέλεσμα , μερικές μάλιστα υποθέσεις φθάνουν στα όρια της φαιδρής συνωμοσιολογίας. Όπως για παράδειγμα, ότι ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές για να ηττηθεί και να απεμπλακεί από την μικρασιατική περιπέτεια. Η υπόθεση αυτή αγνοεί , όμως, ότι η θητεία της Βουλής είχε λήξει προ πολλού, αλλά και δεν υπήρχε πιο ευνοϊκή συγκυρία μετά το επίτευγμα των Σεβρών».
Ο συντάκτης χαρακτηρίζει «φαιδρά συνωμοσιολογία» την υπόθεση αυτή ενώ από την εποχή εκείνη είναι διαδεδομένη σε ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης αλλά και σε ιστορικούς συγγραφείς. Φαιδροί ισχυρισμοί στην Ιστορία ασφαλώς υπάρχουν.
Για παράδειγμα ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν σλαυόφωνος ή Σλαύος. Ότι η Θεά Αθηνά ήταν μαύρη ή ότι στην Μικρά Ασία κατοικούσαν αρχαίοι Τούρκοι. Όχι όμως η συγκεκριμένη υπόθεση. Διότι ομιλούμε περί των πραγματικών προθέσεων και της διανοίας ενός ανθρώπου, ανεξερεύνητης εκ φύσεως και όχι περί συμβάντων αντικειμενικώς αποδεδειγμένων. Όσο ευσταθεί η μία άποψη άλλο τόσο και η άλλη. Εάν ο Βενιζέλος ήθελε να απεμπλακεί από το μικρασιατικό δράμα δια των εκλογών ή πράγματι επλανήθη από τις διαθέσεις του Ελληνικού Λαού και ηττήθηκε προς έκπληξίν του, αυτό δεν αποδεικνύεται από τα διαθέσιμα στοιχεία ούτε πρόκειται ποτέ να αποδειχθεί.
Ακόμη και εάν κάποιος ιστοριοδίφης έφερνε στην επιφάνεια ένα ντοκουμέντο , για παράδειγμα, ένα ιδιόχειρο έγγραφο του Βενιζέλου με την υπογραφή του το οποίο έλεγε πως αυτός προκήρυξε τις εκλογές για να γλυτώσει από την επερχόμενη καταστροφή, και πάλι θα ευρίσκοντο μυριάδες οι οποίοι θα αμφισβητούσαν την γνησιότητα , ότι είναι χαλκευμένο κλπ. Επομένως το ζήτημα αυτό έχει σημασία για τους μελετητές ή τους ερευνητές της Ιστορίας και μπορεί να καταλήγει κανείς σε προσωπικά συμπεράσματα, ασφαλώς μαχητά σε κάθε περίπτωση. Ωστόσο όταν ένας επαγγελματίας ιστορικός και μάλιστα διδάσκων στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων - που θα έπρεπε να διακρίνεται για την προσεκτική αντικειμενικότητά του - χαρακτηρίζει την αντίθετη προς αυτόν άποψη «φαιδρά συνωμοσιολογία», τότε ο ίδιος μάλλον στερείται του επιστημονικού κύρους και της αναγνωρισμένης αξιοπιστίας , στην καλύτερη των περιπτώσεων. Στην πιο απλή και ευδιάκριτη είναι ένας βενιζελολάτρης χωρίς πλέον σοβαρότητα, όσες γνώσεις και τίτλους και αν διαθέτει.
Αλλά έχει ακόμη αξία να γυρίσουμε 104 χρόνια πίσω και να φωτίσουμε όσο είναι δυνατόν τις πτυχές του ζητήματος αυτού. Διότι η κατανόηση της ιστορίας και των συχνά αντιτιθεμένων απόψεων συμβάλλει στην άμβλυνση των δογματισμών , των φανατισμών και των προσωπολατρειών που, ως φαίνεται, ατυχώς καλά κρατούν.
Δεν είναι σκόπιμο να αναφερθούμε σε γνωστά ιστορικά γεγονότα τα οποία ευκόλως μπορούν να αναζητηθούν αλλά σε κρίσιμα σημεία τα οποία μπορούν να διαμορφώσουν άποψη πάνω στο θέμα.
Η προεκλογική περίοδος
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, Ο Ελ. Βενιζέλος στις ομιλίες του αναφέρεται σαφέστατα πως σε περίπτωση εκλογικής του ήττας, ο Στρατός στην Μικρά Ασία θα καταστραφεί και ότι η Ελλάς θα απωλέσει την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Προκαλεί εντύπωση το γεγονός πως είναι δυνατόν να προεξοφλεί τέτοια εξέλιξη. Που βασίζεται και καταδικάζει τόσο ωμά τον μαχόμενο, εκείνες τις στιγμές, Ελληνικό Στρατό; Αλλά με τον τρόπο αυτό μεταφέρει κάθε ευθύνη στους διαδόχους του, απαλλάσσεται ο ίδιος ενώ εμφανίζεται και ως ένας οξυδερκής προφήτης. Δήλωνε επίσης πως σε περίπτωση ήττας του θα έφευγε και θα απεσύρετο της πολιτικής.
Η κύρωση της Συνθήκης των Σεβρών.
Στις 25 Αυγούστου 1920 ο Βενιζέλος σε κλίμα γενικευμένου ενθουσιασμού φέρει στην Ολομέλεια της Βουλής τα 4 σχέδια νόμου για την κύρωσή τους. Πρόσθεσε όμως πως δεν επείγει η ψήφισή τους και άφησε το ζήτημα – και αυτό- για μετά τις εκλογές. Σε τι εμποδίζετο εκείνη την ώρα να εισηγηθεί στην Βουλή την κύρωση της Συνθήκης; Διότι πολύ απλά γνωρίζει πως η Συνθήκη αυτή δεν έχει πλέον καμία αξία και η οποία ουδέποτε κυρώθηκε από το Ελληνικό Κράτος.
Το Δυναστικό Ζήτημα μετά τον θάνατο του Βασιλέως Αλεξάνδρου Α΄.
Όλοι οι συνεργάτες του Βενιζέλου εισηγούνται να προτείνει τον Θρόνο στον νόμιμο μέχρι εκείνη την ώρα Διάδοχο Πρίγκηπα Γεώργιο Β’, πρόταση την οποία η βασιλική πλευρά ήταν πρόθυμη να δεχθεί. Αντ’ αυτού προτείνεται ο Θρόνος στον τριτότοκο υιό του Κωνσταντίνου Α’, Πρίγκηπα Παύλο Α’. Πρόταση η οποία ήταν γνωστό ότι δεν επρόκειτο να γίνει δεκτή. Αμέσως μετά διορίζει Αντιβασιλέα τον Παύλο Κουντουριώτη και αφήνει το ζήτημα να επιλυθεί- και αυτό- μετά τις εκλογές. Έτσι όμως στην ουσία ο Ελληνικός Θρόνος χηρεύει με αυτονόητο κρίσιμο ζήτημα την επιστροφή του Κωνσταντίνου Α’ ως Βασιλέως. Άλλωστε ήδη καθ’ όλη την προεκλογική περίοδο ο εκλογικός χαρακτήρας έχει πάρει την μορφή δημοψηφίσματος, για μια ακόμη και τελευταία φορά, μεταξύ Βενιζέλου και Κωνσταντίνου. Κατά συνέπεια η εικασία είναι , όπως είχαν εξελιχθεί τα πράγματα, ότι ο δρόμος για τον Θρόνο ήταν ανοικτός για τον Κωνσταντίνο και η εξουσία για το Λαϊκό Κόμμα, μαζί όμως και το καυτό κάρβουνο της Μικρασίας.
Οι αντιρρήσεις των συνεργατών του Βενιζέλου για την διεξαγωγή των εκλογών .
Οι επιφανέστεροι βενιζελικοί και συνεργάτες του είχαν διατυπώσει ξεκάθαρες αντιρρήσεις για τις εκλογές.
Ο Αρχηγός τότε του Ελληνικού Στρατού (μετέπειτα Στρατιάς Μικράς Ασίας) Αντιστράτηγος Λεωνίδας Παρασκευόπουλος είχε εξορκίσει τον Βενιζέλο να μην προχωρήσει. Έστειλε επιστολή ενώ ήταν διατεθειμένος να ταξιδέψει από την Σμύρνη στην Αθήνα για να τον μεταπείσει. Και δεν ήταν ο οποιοσδήποτε.
Ο Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος στενότατος συνεργάτης του, (Πρόεδρος της Βουλής κλπ) αργότερα, θα γράψει: « Την ευθύνην δια την ενέργειαν των εκλογών του 1920 φέρει ολόκληρον ο Βενιζέλος. Η ενέργεια των εκλογών ουδαμόθεν εδικαιολογείτο. Μεγαλύτερον πολιτικόν σφάλμα ήτο αδύνατον να διαπραχθεί.» Ώστε επρόκειτο περί μεγίστου σφάλματος; Ο Μέγας πολιτικός της νεωτέρας Ελλάδος ηπατήθη;
Ο Γεώργιος Κονδύλης από τους πλέον ακραιφνείς βενιζελικούς αξιωματικούς έγραψε το 1925 το βιβλίο του « Ο δρόμος προς την καταστροφή». Στο σχετικό κεφάλαιο των εκλογών με τίτλο « Η ολεθρία έμπνευσις» αφού εξηγεί ως καταπέλτης με σκληρά λόγια πόσον
εσφαλμένη ήταν η απόφασις αυτή του Βενιζέλου, ενώ δεν υπήρχε λόγος, καταλήγει: « Αλλά Κύριος οίδε ποιος δαίμων είχεν εισέλθει εις την διάνοιαν του Βενιζέλου!». Ώστε δεν επρόκειτο περί ψυχράς λογικής και σταθμίσεως όλων των παραγόντων αλλά περί ενός « δαίμονος» που είχεν εισέλθει εις την διάνοιαν του Βενιζέλου!! Και καταλήγει εις την εκδοχήν του δαίμονος γιατί δεν θέλει ωμά να γράψει αυτό που γνωρίζει ή συμπεραίνει και είναι ολοφάνερο.
Υπάρχουν και άλλοι συγγραφείς που ακολουθούν την ίδια προσέγγιση . Ενώ σκιαγραφούν με τα μελανώτερα χρώματα την απόφαση των εκλογών και είναι σαφέστατοι οι υπαινιγμοί καταλήγουν όμως σε αοριστίες. Γιατί δεν θέλουν να δυσαρεστήσουν τους βενιζελικούς ψηφοφόρους τουλάχιστον των παλαιοτέρων εποχών. Παράδειγμα ο Σπ. Μαρκεζίνης.
Τέλος ας θυμηθούμε τον Άγιο Χρυσόστομος Σμύρνης. Εις την επιστολή του στις 25 Αυγούστου 1922, ολίγα 24ωρα προ του μαρτυρικού του θανάτου, προς τον Ελ. Βενιζέλο με την οποία τον εκλιπαρεί να παρέμβει και να σώσει την Ιωνία γράφει: Ότι φέρει μέγιστον της ευθύνης βάρος για 2 πράξεις του . Πρώτον διότι έφερε τον παράφρονα και εγωιστήν Αρ. Στεργιάδην και δεύτερον « … διότι είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς…» . Ο Άγιος Μάρτυρας δεν χρησιμοποιεί κάποιαν άλλην λέξιν αλλά « ένοχον»!
Δεν είναι λοιπόν ότι δεν εγνώριζαν τι συμβαίνει!
Το αποτέλεσμα των Εκλογών της 1ης Νοεμβρίου 1920 .
Το αποτέλεσμα των εκλογών, σε ότι αφορά τις ψήφους στην επικράτεια δεν υπάρχει πουθενά καταγεγραμμένο σε πηγές της εποχής. Γιατί ακριβώς ήταν πολύ δύσκολο να καταγραφεί δεδομένων των μέσων της εποχής. Η μόνη αναφορά στο αποτέλεσμα των εκλογών περιλαμβάνεται στην σχετική ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων. Το αποτέλεσμα αποτελεί, όχι αναμφισβήτητο στοιχείο, αλλά εκτίμηση του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου η οποία έγινε αρκετούς μήνες μετά. Οι αριθμοί ασφαλώς εκπλήσσουν και προκαλούν σειρά σκέψεων.
- Σύνολο ψηφισάντων: 746.949
- Εκλογικές Περιφέρειες : 40. Έδρες 369
- Ελαβαν : Ηνωμ. Αντιπολίτευση: 368.678 . Έδρες 248
- Φιλελεύθεροι: 375.803. Έδρες 118.
- Λοιποί: 2.405 . Έδρες 3
- Διαφορά των 2 κομμάτων : 7.125 υπέρ των Φιλελευθέρων.
Ενώ θα πρέπει να συνεκτιμηθεί ότι στις εκλογικές περιφέρειες της Ανατολικής Θράκης, Ραιδεστού και Αδριανουπόλεως, οι Φιλελεύθεροι έλαβαν και τις 52 έδρες καθώς δεν υπήρξαν εκεί ούτε ένας υποψήφιος από την ΗΑ. Η διαφορά στην κατάληψη των εδρών οφείλεται στον εκλογικό νόμο με βάση το πλειοψηφικό. Αλλά όπως παρατηρείται από τους εκλογολόγους ερευνητές μέχρι τότε, η Κυβέρνηση η οποία διεξήγαγε τις εκλογές, δεν έχανε ποτέ διότι είχε τη δυνατότητα να διαμορφώνει τον εκλογικό νόμο σύμφωνα με τα αναμενόμενα για αυτήν αποτελέσματα.
Η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων
Ο τρόπος ψηφοφορίας εγένετο με τη χρήση σφαιριδίων. Σε κάθε εκλογικό τμήμα και για κάθε εκλογικό υποψήφιο αντιστοιχούσε μια κάλπη. Ο εκλογέας ελάμβανε ένα σφαιρίδιο το οποίο έριχνε σε ένα κουτί που είχε δύο θέσεις . Μια λευκή όπου αντιστοιχούσε στο ΝΑΙ και μια μαύρη όπου αντιστοιχούσε στο ΟΧΙ. (Από την οποία κάλπη προέρχεται και η εκλογική φρασεολογία «τον μαύρισαν» κλπ). Αντιλαμβάνεται κανείς πόσο δύσκολο ήταν να γίνει η καταμέτρηση σε τόσο μεγάλο αριθμό καλπών (π.χ στην Αττική ο αριθμός των καλπών σε κάθε εκλογικό τμήμα ήταν πάνω από 40). Αλλά και πόσο δύσκολο ήταν να γίνει η άμεση μετάδοση των αποτελεσμάτων με τα μέσα του 1920. Για τους λόγους αυτούς η επίσημη ανακοίνωση των αποτελεσμάτων
έγινε στις 18 Δεκεμβρίου 1920. Δηλαδή σχεδόν 50 ημέρες μετά την διεξαγωγή των εκλογών.
Οι ραγδαίες εξελίξεις από την επομένη ημέρα.
Δευτέρα 2 Νοεμβρίου, Απόγευμα
«Είναι φανερό ότι η Κυβέρνηση επλανήθη εις τας προβλέψεις της, μολονότι δεν εγνώσθησαν όλα τα οριστικά αποτελέσματα. Αναμένει ήδη την συγκέντρωσιν τούτων , όπως πιστή εις τας συνταγματικάς αρχάς της, καταλίπει την αρχήν εις τους υποδεικνυομένους υπό της λαϊκής θελήσεως , χωρίς να αναμείνει την έναρξιν της Βουλής ».
Αυτή είναι η πρώτη ανακοίνωση της Κυβερνήσεως. Γεμάτη από αλλοπρόσαλλα μηνύματα όπως μπορεί να αντιληφθεί κάθε ψύχραιμος και αντικειμενικός μελετητής που μπορεί να διαβάζει πίσω από τις γραμμές. 1/ Η Κυβέρνηση επλανήθη εις τας προβλέψεις της χωρίς όμως να υπάρχουν ακριβή και οριστικά αποτελέσματα. 2/ Αναμένει την συγκέντρωση τούτων. 3/ Η Κυβέρνηση είναι πιστή εις τα συνταγματικάς αρχάς και καταλίπει την αρχήν εις τους υποδεικνυόμενους υπό της λαϊκής θελήσεως . Ποίοι ακριβώς είναι οι υποδεικνυόμενοι; Δεν το γνωρίζει ακόμα αλλά δεν θα αναμένει την έναρξιν της Βουλής. Και ποιες ακριβώς είναι οι συνταγματικές αρχές όταν παραμερίζεται η Βουλή;
Η ανακοίνωση αυτή είναι μνημείο υποκρισίας και λαϊκισμού και δεν υποκρύπτει αλλά είναι ολοφάνερη η πρόθεσή της να εγκαταλείψει την εξουσίαν.
Δευτέρα 2 Νοεμβρίου, Απόγευμα.
Λίγα λεπτά αργότερα η ο Βενιζέλος υποβάλει την παραίτηση της Κυβερνήσεώς του .
Δευτέρα 2 Νοεμβρίου, Απόγευμα.
Την ίδια ημέρα ο Αντιβασιλεύς Παύλος Κουντουριώτης καλεί τον Δημήτριο Ράλλη (καθ’ υπόδειξιν του Βενιζέλου) βουλευτή Αττικής, μετριοπαθή και φίλο του Βενιζέλου.
Μέσα σε ένα απόγευμα πριν συμπληρωθεί 24ωρο, από το κλείσιμο της κάλπης, όλα έχουν τελειώσει.
Τετάρτη 4 Νοεμβρίου, Πρωί.
Ο Δημήτριος Ράλλης ορκίζεται Πρωθυπουργός.
Τετάρτη 4 Νοεμβρίου , Απόγευμα
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποχωρεί από την Ελλάδα με το ιδιωτικό γιωτ « Νάρκισσος» του Εμπειρίκου που είχε ναυλώσει η Έλενα Σκυλίτση για την Νίκαια της Γαλλίας, συνοδευόμενος από το βρετανικό πολεμικό σκάφος « Κένταυρος».
Έτσι, λογικά μπορούμε να φαντασθούμε , ελεύθερος και ανακουφισμένος με την ασφάλεια της περιουσίας της συζύγου του, φεύγει για την παραθεριστική και κοσμοπολίτικη Νίκαια.
Μπορεί όμως να φαντασθεί κανείς λογικά ότι ένα τέτοιο ταξίδι και μια τέτοια απόφαση, εκείνη την εποχή, ελήφθησαν, σχεδιάσθηκαν και εκτελέσθηκαν μέσα σε 2 ημέρες; Ή μήπως όλα ήταν προσχεδιασμένα ;
Εν τέλει έφυγε από την Πατρίδα του και την άφησε στους μετανοεμβριανούς κυβερνήτες οι οποίοι κινήθηκαν ως εν υπνοβασία, σε ένα θολό διεθνές τοπίο με ελάχιστη γνώση και υπό την καταθλιπτική « σκιά της δύσεως» .Συνεπής με τις προεκλογικές του ομιλίες. Αυτή είναι η μία εκδοχή. Η άλλη είναι ότι είχε προετοιμάσει καταλλήλως και το Λαό , τους συνεργάτες του και το περιβάλλον του για την εξέλιξη αυτή.
Τετάρτη 4 Νοεμβρίου, πρωί. Η σκηνή στο σπίτι του Βενιζέλου όπως τη μεταφέρει η Πηνελόπη Δέλτα.
Γίνεται μνεία της σκηνής αυτής καθώς περιλαμβάνεται από τον κ. Δημήτρη Μαλέση στο βιβλίο της Καθημερινής και αναφέρεται στην μαρτυρία της Πηνελόπης Δέλτα, εσφαλμένα όμως όπως αναφέρει, στο σπίτι των Μπενάκηδων. Όπως προκύπτει σαφώς από το ημερολόγιο της η σκηνή διαδραματίζεται στο σπίτι του Βενιζέλου στην Αθήνα και είναι αρκούντως αποκαλυπτική. Ο κος Μαλέσης όμως δεν μεταφέρει από την σκηνή αυτή τα ουσιώδη διαμειφθέντα αλλά τα επουσιώδη. ( Η κατοικία του Ελ. Βενιζέλου στην Αθήνα ήταν στην οδό Βας. Σοφίας και Λουκιανού 2 . Το κτίριο υπάρχει σήμερα και είναι η κατοικία του βρετανού πρέσβεως στην Αθήνα)-
Η Πηνελόπη Δέλτα με τον σύζυγό της επισκέπτονται τον Βενιζέλο στο σπίτι του την Τετάρτη το πρωί διότι από την προηγουμένη το απόγευμα είχαν πληροφορηθεί εμπιστευτικώς ότι θα έφευγε από τη Ελλάδα. Εκεί παρόντων και άλλων επιφανών στελεχών των Φιλελευθέρων ο Βενιζέλος θα εξηγήσει γιατί «επλανήθη» εις τας εκτιμήσεις του, ότι ο Λαός κουράσθηκε κλπ.
Ώσπου ο σύζυγος της Δέλτα θα ερωτήσει θλιμμένα τον Βενιζέλο: « Μας εγκαταλείπετε αλήθεια κ. Πρόεδρε; Φεύγετε…». Ωσάν να έμπηξε αιχμηρό στιλέτο στην ένοχη καρδιά του. Ο μέχρι εκείνη την ώρα ψύχραιμος και χαμογελαστός Βενιζέλος τον διακόπτει με οργή. « Δεν εγκαταλείπεται τίποτα. Μην το λέτε. Είμαι πολεμιστής και ας μην είμαι βουλευτής. Μα έλαβα τούτο». Και βγάζει από την τσέπη του ένα γράμμα το οποίο του είχε στείλει ο Δημήτριος Ράλλης . Τον παρακαλούσε να φύγει από την Ελλάδα για να τηρηθεί η ασφάλεια και η τάξη στην Χώρα κλπ. Και συνεχίζει ο Ελευθέριος Βενιζέλος : « Ύστερα από αυτό το γράμμα δεν μου μένει παρά να φύγω. Είναι σαν διαταγή να απομακρυνθώ. Δεν θέλω να φέρω δυσκολίες στη νέα κυβέρνηση».
Αυτός ο εκ φύσεως επαναστάτης, αυτός ο οποίος δεν εδίστασε να διχάσει την Ελλάδα, αυτός ο οποίος δημιούργησε νέο κράτος το 1916, αυτός ο οποίος εκυβέρνησε δικτατορικά την περίοδο 1917-1920, αυτός ο οποίος εξώθησε τις βενιζελικές δυνάμεις σε κινήματα το 1933 και το 1935 , σχεδόν ολίγον προ του θανάτου του, αυτός ο ίδιος εκείνη την ώρα υπάκουσε στην «διαταγή» του πολιτικού του αντιπάλου δια να μη φέρει δυσκολίες. Ο κάθε αναγνώστης ας προσθέσει όσα θαυμαστικά επιθυμεί. Και συνεχίζει την ημερολογιακή της καταγραφή η Δέλτα « Δεν θα περάσουν 6 μήνες κύριε Πρόεδρε και θα σας ξαναφέρουν», του λέει η ίδια. Της απαντά με θλίψη και αργοπροφέροντας: « Σε 6 μήνες κυρία μου θα έχουν συντελεσθεί τέτοιες καταστροφές που καμία ανθρώπινη δύναμη δεν θα μπορέσει να συγκρατήσει». Και παρακάτω προσθέτει: « Θα φέρουν πίσω τον Κωνσταντίνο και η Συνθήκη των Σεβρών δεν θα μας σώσει….». Με αυτά τα αποκαλυπτικά λόγια δεν συμπεραίνει κανείς ότι εγνώριζε που οδεύει η Χώρα και ποια τα μελλούμενα; Θα ήθελε να βρίσκεται στη θέση του Γούναρη για να οδηγηθεί ο ίδιος στο Γουδί;-
Το απόρρητο τηλεγράφημα του Ελ. Βενιζέλου προς τον Πρωθυπουργό της Αγγλίας Λόυδ Τζώρτζ – 22 Σεπτεμβρίου 1920.
Το έφερε στη δημοσιότητα ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης το 1962.
Με αυτό ο Βενιζέλος δηλώνει πως η μόνη λύση είναι η συνέχιση του πολέμου και η καταστροφή των κεμαλικών δυνάμεων. Η σημερινή Ελλάς είναι απολύτως αδύνατον να φέρει σε πέρας αυτό το έργο χωρίς την στρατιωτική και οικονομική βοήθεια της Αγγλίας.
Από όλο το ύφος του τηλεγραφήματος αναδεικνύεται ένα μήνυμα: Αν δεν βοηθήσετε τότε από πλευράς μου …τέλος.
Ο οικονομικός στραγγαλισμός της Ελλάδος
Κατά τη διάρκεια του Α΄ΠΠ οι Σύμμαχοι είχαν υποσχεθεί οικονομική βοήθεια προς την μαχόμενη Ελλάδα την οποία όμως μετά τον πόλεμο δυσανασχετούσαν να εκπληρώσουν. Συγκροτούσαν την μια μετά την άλλη επιτροπές για να εγγυηθούν την σωστή διανομή της βοήθειας μα η βοήθεια ποτέ δεν έφθανε.. Τελικώς εκταμιεύθηκαν 239 εκατομ. φράγκα έναντι τουλάχιστον 10πλασίου υπεσχημένου ποσού.
Το 1919 οι Αμερικανοί, Άγγλοι και Γάλλοι χορήγησαν στην Ελλάδα λογιστική πίστωση 100 εκατομ. φράγκων την οποία όμως ανάγκαζαν την Ελλάδα με γραπτή συμφωνία να μη την χρησιμοποιεί για τα έξοδα του εκστρατευτικού σώματος που είχε αποβιβαστεί στη Σμύρνη (15 Μαΐου 1919), αλλά για τη χρηματοδότηση της εκστρατείας της Ουκρανίας, ή για αγορά εγκαταλελειμμένου στρατιωτικού και σιδηροδρομικού υλικού από τις αποθήκες των Συμμάχων στη Μακεδονία που τους ήταν πλέον άχρηστο.
Είναι χαρακτηριστικό πως οι Γάλλοι μέχρι το τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας δεν πλήρωσαν ούτε ένα φράγκο από το δάνειο που είχαν λάβει από την Ελλάδα για τα έξοδα του εκστρατευτικού τους Σώματος στην Θεσσαλονίκη..
Η έλλειψη συνεπούς χρηματοδότησης εκ μέρους των Συμμάχων μετά το 1919 είχε ως συνέπεια τη μείωση των Ελληνικών αποθεμάτων σε συνάλλαγμα, και τη μείωση της τιμής της δραχμής έναντι του χρυσού.
Οι Ελληνικές Αρχές και προσωπικά ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες, προσωρινά, τυπώνοντας πληθωριστικό χαρτονόμισμα στηριζόμενο στις συμμαχικές (ονομαστικές) πιστώσεις , έχοντας την ελπίδα ότι τελικώς οι Σύμμαχοι δεν θα εγκατέλειπαν τους Έλληνες που άλλωστε βρίσκονταν στην Μικρά Ασία ως εντολοδόχοι τους.
Αυτή ήταν η οικονομική κατάσταση της Ελλάδος το 1920 με μια εκστρατεία σε εξέλιξη με τεράστιες οικονομικές απαιτήσεις. Ο Βενιζέλος όταν πήγε στη Μ. Ασία βασίστηκε στις υπεσχημένες και αναμενόμενες οικονομικές συμμαχικές υποχρεώσεις. Όταν καταβάλλοντας προσπάθειες να προκαλέσει τους συμμάχους στην εκπλήρωση αυτών των υποχρεώσεων συνειδητοποίησε πως δεν υπάρχει καμία περίπτωση ευνοϊκής προοπτικής, τι του απέμενε ως λύση;
Οι φοβερές διακοινώσεις των Συμμάχων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας)
1η Διακοίνωσις . 18 Νοεμβρίου 1920.
Προειδοποιούν σε περίπτωση επιστροφής του Κωνσταντίνου μετά το δημοψήφισμα (22 Νοε 1920) για τις δυσμενείς συνέπειες στις σχέσεις τους με την Ελλάδα.
2α Διακοίνωσις . 8 Δεκεμβρίου 1920.
(Μετά την άφιξη του Κωνσταντίνου στις 5 Δεκεμβρίου)
« ……….ότι εις περίπτωσιν καθ’ ην ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος ανήρχετο πάλιν εις τον θρόνον της Ελλάδος, η Ελλάς δεν θα λάβει ουδεμίαν οικονομική ενίσχυσιν…….» .
Ώστε λοιπόν αυτό ήταν! Έψαχναν να βρούν την αφορμή να απεμπλακούν οριστικά από τις οικονομικές υποχρεώσεις τους προς την Ελλάδα. Διότι οι διακρατικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών δεν αφορούν στα πρόσωπα. Έτσι με τις προκηρυχθείσες και διεξαχθείσες εκλογές του 1920 όλοι ήταν ευχαριστημένοι. Ο Βενιζέλος γλύτωνε από την ολέθρια συνέχεια, ο Κωνσταντίνος ανυποψίαστος έπαιρνε τον Θρόνο του και αφελώς επίστευε ότι θα μεταστρέψει τους Συμμάχους υπέρ του, το Λαϊκό Κόμμα επέστρεφε στην εξουσία και οι Σύμμαχοι απηλλάσσοντο δια παντός από τις οικονομικές τους υποχρεώσεις.
Ποια ήταν τα αναρίθμητα θύματα και ποιοι επλήρωσαν για όλα αυτά δεν χρειάζεται να υπομνησθεί.
Συμπέρασμα
Το αν ο Βενιζέλος επέλεξε τον Νοέμβριο του 1920 τον δρόμο του «στρίβειν δια των εκλογών» και εγλύτωσε από τα επακολουθήσαντα δραματικά δεινά ( η περίπτωση αυτή πιθανώς να μην είναι η μοναδική στα ελληνικά πολιτικά χρονικά) ή αν επλανήθη και προκήρυξεν εκλογές, λόγω της δημοκρατικής του ευαισθησίας, εν μέσω της μεγαλυτέρας πολεμικής περιπετείας στην οποία ευρίσκετο η Ελλάς, ούτε μέχρι τώρα είναι δυνατόν να διαπιστωθεί ούτε πρόκειται εις το μέλλον.
Από τα ανωτέρω εκτεθέντα όμως σε κάθε μελετητή γεννάται η υποψία - η οποία δεν αποτελεί φαιδρότητα ως ο κος Μαλέσης υποστηρίζει - ότι οι Εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 ήταν μια σχεδιασμένη λύση απεμπλοκής του Βενιζέλου από τον Γόρδιο Δεσμό της Ελάσσονος Ασίας εις τον οποίο ο ίδιος είχε δεθεί. Και όταν οι Γόρδιοι Δεσμοί ούτε λύονται, ούτε κόβονται τότε εγκαταλείπονται .
Νίκος Αλικάκος
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βασιλείου Νικόλαος, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι Εκλογές του 1920, Εκδόσεις Πελασγός, 2016.
- Δέλτα Πηνελόπη, Αρχείο Π.Σ ΔΕΛΤΑ, Ελευθέριος Βενιζέλος, Εκδόσεις Ερμής, 1983
- Ζαβιτζιάνος Κωνσταντίνος, Αι Αναμνήσεις του εκ της Ιστορικής Διαφωνίας Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελευθερίου Βενιζέλου Όπως την Έζησε (1914-1922), Αθήναι , 1947.
- Κονδύλης Γεώργιος , Ο Δρόμος προς την Καταστροφήν, Εκδόσεις Λαβύρινθος, 2021 (ανατύπωση).
- Λεονταρίτης Γιώργος, Η Ελλάδα στον Α’ ΠΠ 1917-1918, Εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 2005.
- Μαρκεζίνης Σπυρίδων, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, Εκδόσεις Πάπυρος, 1966.
- Παρασκευόπουλος Λεωνίδας, Αναμνήσεις 1896-1920, Λαβύρινθος, 2020 (ανατύπωση).
- www.hellenicparliament.gr Ιστότοπος της Βουλής των Ελλήνων.
RSS Feed
