της Μάρως Καψή (*)
Η χώρα που είναι συνώνυμη της κρίσης έχει την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όλα δείχνουν ότι οι Ευρωεκλογές του Μαΐου 2014 θα είναι οι κρισιμότερες των 35 χρόνων ιστορίας του θεσμού άμεσης εκλογής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, από το 1979 μέχρι σήμερα. Με τις λέξεις «ευρωσκεπτικισμό», «ευρωαπαισιοδοξία» (europessimism) και «ευρωλαϊκισμό» θα μπορούσε κανείς να περιγράψει το πολιτικό κλίμα σε όλη την Ευρώπη ως συνέπεια, αφενός της οικονομικής κρίσης, αλλά κυρίως, ως διαπίστωση της ανεπάρκειας των ευρωπαϊκών θεσμών στο να την αντιμετωπίσουν.
Η χώρα που είναι συνώνυμη της κρίσης έχει την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όλα δείχνουν ότι οι Ευρωεκλογές του Μαΐου 2014 θα είναι οι κρισιμότερες των 35 χρόνων ιστορίας του θεσμού άμεσης εκλογής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, από το 1979 μέχρι σήμερα. Με τις λέξεις «ευρωσκεπτικισμό», «ευρωαπαισιοδοξία» (europessimism) και «ευρωλαϊκισμό» θα μπορούσε κανείς να περιγράψει το πολιτικό κλίμα σε όλη την Ευρώπη ως συνέπεια, αφενός της οικονομικής κρίσης, αλλά κυρίως, ως διαπίστωση της ανεπάρκειας των ευρωπαϊκών θεσμών στο να την αντιμετωπίσουν.
Ένα ζήτημα είναι η αναμενόμενη προσέλευση στις κάλπες, δηλαδή τα ποσοστά συμμετοχής και αποχής αντίστοιχα. Η μέχρι τώρα τάση δείχνει ότι οι πολίτες της Ευρώπης αυτή τη φορά ενδέχεται να προσέλθουν στις κάλπες μόνο και μόνο για να δηλώσουν ψήφο διαμαρτυρίας, εν αντιθέσει με προηγούμενες ψηφοφορίες, όπου ήταν μάλλον αδιάφοροι ως προς το ευρωπαϊκό πολιτικό γίγνεσθαι.
Στην Ελλάδα, στις τελευταίες ευρωεκλογές του 2009, η αποχή έφτασε στο ιστορικό ρεκόρ του 48%, ενώ πανευρωπαϊκά στο 57%, με μόνο 43% των Ευρωπαίων πολιτών να προσέρχονται στις κάλπες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ή το «Διευθυντήριο των Βρυξελλών» αντιμετωπιζόταν παραδοσιακά σαν ένα απομακρυσμένο κέντρο αποφάσεων που αφορούσαν σε δευτερεύοντα ή «ήδη λυμένα» ζητήματα. Πρόσφατες έρευνες ωστόσο δείχνουν ότι η προσέλευση των ψηφοφόρων στις επόμενες ευρωεκλογές θα διπλασιαστεί, καθώς στη Γαλλία προτίθεται να προσέλθει στις κάλπες το 73% και στη Βρετανία το 68% των ψηφοφόρων.
Χρηματοπιστωτική κρίση, ανεργία, ασφαλιστικό σύστημα, δημογραφικό, μετανάστευση, συμπεριλαμβανόμενης και της εσωτερικής, εντός της ευρωζώνης μετακίνησης εργαζομένων, είναι τα σημαντικότερα ζητήματα που έχει κληθεί να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Μετά τις Γερμανικές εκλογές και το μεγάλο κυβερνητικό συνασπισμό Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών, ο μέσος Ευρωπαίος είναι πλέον πεπεισμένος ότι η Ευρωπαϊκή πολιτική θα υπαγορεύεται από το Βερολίνο, γεγονός που συνδέεται, ψυχολογικά τουλάχιστον, με σκληρά δημοσιονομικά και αντικοινωνικά μέτρα.
Αλλαγή των ιδεολογικών συσχετισμών
Σε όλη την Ευρώπη είναι διακριτή η άνοδος της λαϊκής δεξιάς και της ακροδεξιάς που εκφράζεται από κόμματα με σαφή αντιευρωπαϊκό και αντιφεντεραλιστικό προσανατολισμό. Οι μέχρι τώρα δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η ακροδεξιά, με τις διάφορες μορφές που έχει σε κάθε κράτος μέλος (ρατσιστική, νεοναζιστική, αντιευρωπαϊκή) θα είναι αισθητά παρούσα στο νέο Ευρωκοινοβούλιο. Σε αρκετές χώρες, τόσο του «πυρήνα» της ΕΕ, όπως η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, όσο και της «περιφέρειας» (Ουγγαρία, Αυστρία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Δανία) τα ακροδεξιά κόμματα δείχνουν σημαντική άνοδο, συχνά σε διψήφια ποσοστά. Ειδικά η περίπτωση της Ελλάδας με την αιφνίδια και θεαματική άνοδο της Χρυσής Αυγής στις εκλογές του 2012, έχει εντείνει την ανησυχία πολλών αναλυτών, εντός και εκτός Ευρώπης, όπως οι αμερικανοί αναλυτές Cas Mudde, που μιλά για επαπειλούμενο «λουκέτο» στους Ευρωπαϊκούς θεσμούς, ανάλογο του πρόσφατου shutdown της ομοσπονδιακής διοίκησης των ΗΠΑ, αλλά και ο οικονομολόγος James Galbraith που διαβλέπει, αντί για την επίλυση των προβλημάτων, τη διάλυση της Ευρώπης.[1]
Οι ευρωπαίοι ψηφοφόροι, ιδίως αυτοί που εκφράζονταν μέσω της ψήφου τους στις Ευρωεκλογές, ανήκαν παραδοσιακά στον κεντρώο, δημοκρατικό («χριστιανοδημοκρατικό» επί το δεξιότερο ή «σοσιαλδημοκρατικό» επί το αριστερότερο) πολιτικό χώρο. Το επόμενο ευρωπαϊκό εκλογικό σώμα αναμένεται ωστόσο να έχει πολύ διαφορετικά δημογραφικά χαρακτηριστικά, καθώς διαφαίνεται σαφής μετακίνηση των ψηφοφόρων από το κέντρο προς τα άκρα, τα οποία έχουν επενδύσει ιδεολογικά και επικοινωνιακά στην οικονομική εξαθλίωση και την κοινωνική δυσαρέσκεια μεγάλου τμήματος του πληθυσμού. Το δεξιό άκρο έχει μέχρι στιγμής ως σημαία τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, την καλλιέργεια της διασυνοριακής έντασης μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και την έξαρση της «εθνικής» έναντι της «ευρωπαϊκής» ταυτότητας, εν ονόματι της «εθνικής κυριαρχίας». Είναι χαρακτηριστικό ότι και μεταξύ των ευρωπαϊκών ακροδεξιών κομμάτων υπάρχουν θεμελιώδεις διαφωνίες και ιδεολογικό χάσμα, που φτάνει πολλές φορές σε βαθμό έχθρας.
Τόσο η ακροδεξιά, όσο και η ακροαριστερά έχουν δαιμονοποιήσει την Οικονομική και Νομισματική Ένωση και το ενιαίο νόμισμα (ευρώ) ως βασική αιτία της οικονομικής και της κοινωνικής κρίσης στην Ευρώπη. Η ακροαριστερά χρησιμοποιεί περισσότερο τον κοινωνικό λαϊκισμό, σε μορφή «παροχολογίας» και επιστροφής στο οικονομικό μοντέλο του κρατικού παρεμβατισμού και της «ελεγχόμενης», κρατικοδίαιτης και «εθνικής» οικονομίας.
Ανάλογη της ταυτότητας των ψηφοφόρων, διαφορετική «γεωγραφία» θα έχει επομένως και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τα ακροδεξιά κόμματα δεν είχαν μέχρι στιγμής τη δυνατότητα να συγκροτήσουν κοινοβουλευτική ομάδα στην Ευρωβουλή, καθώς θα έπρεπε να διαθέτουν κατ’ ελάχιστον 25 ευρωβουλευτές, οι οποίοι να προέρχονται από το ένα τέταρτο τουλάχιστον του συνολικού αριθμού των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή 7 τουλάχιστον χώρες (από 28 μέλη συνολικά). Η συγκρότηση ακροδεξιάς κοινοβουλευτικής ομάδας, που όπως φαίνεται θα είναι γεγονός, συνεπάγεται κοινοβουλευτικά προνόμια, όπως συγκεκριμένους χρόνους παρεμβάσεων στις συζητήσεις, εκπροσώπηση στις κοινοβουλευτικές επιτροπές και τις ομάδες εργασίας, βοηθητικό προσωπικό και – προπαντός – πρόσθετη κοινοτική χρηματοδότηση για την προβολή των δράσεων και των θέσεών τους σε εθνικό επίπεδο.
Τα μάτια στραμμένα στη Γαλλία
Στη Γαλλία το 62% εκφράζει δυσπιστία και απαισιοδοξία για την πορεία της Ευρώπης. Το «ανανεωμένο» Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λε Πεν, που έλαβε ποσοστό μόλις 6% και εξέλεξε τρείς μόνον αντιπροσώπους στο παρόν Ευρωκοινοβούλιο, αναμένεται να τριπλασιάσει το ποσοστό του και να εκλέξει τουλάχιστον 15 Ευρωβουλευτές στο επόμενο, έχοντας έτσι και την πλειοψηφία της κοινοβουλευτικής ομάδας των ακροδεξιών. Αντιπροσώπους επίσης αναμένεται να έχουν το Ουγγρικό Jobbik, το Ataka της Βουλγαρίας, το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας (Freiheitliche Partei Österreichs – FPÖ), τα Βρετανικά UK Independence Party (UKIP) και British National Party (BNP), το Εθνικοσοσιαλιστικό «Κόμμα των Σουηδών» (Party of the Swedes), το ανάλογο λαϊκό «Κόμμα των Δανών» (Danish People’s Party) και φυσικά η Χρυσή Αυγή, καλύπτοντας και την προϋπόθεση εκπροσώπησης των 7 κρατών μελών (δηλαδή του ¼ του συνόλου).
Η Γαλλία επομένως θα είναι αυτή τη φορά ο φάρος της αλλαγής, αλλά δυστυχώς όχι προς τον εκδημοκρατισμό της Ευρώπης, όπως έγινε με τη Γαλλική Επανάσταση. Η «επιτυχία» της Μαρίν Λε Πεν έγκειται στο ότι «εκσυγχρόνισε» το επικοινωνιακό προφίλ του κόμματος που ίδρυσε ο πατέρας της, προκειμένου να το κάνει ευρύτερα προσιτό και κοινωνικά «αποδεκτό», δεδομένου ότι και το πολιτικό κλίμα ευνοεί το λαϊκισμό και τις ακραίες πολιτικές εκφράσεις. Ενώ όμως ο Ζαν Μαρί Λε Πεν (πατήρ) εξήρε την «ισλαμική απειλή», η 45χρονη Μαρίν «ποντάρει» περισσότερο στον αντιγερμανισμό, αναβιώνοντας τον γαλλογερμανικό ανταγωνισμό για τον έλεγχο της ευρωπαϊκής ηπείρου, αιτία που αιματοκύλισε επί αιώνες τους ευρωπαϊκούς λαούς. Αν αναλογιστεί κανείς ότι το όραμα των θεμελιωτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν ακριβώς η επίτευξη της διαρκούς ειρήνης μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας και επομένως μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών λαών, αντιλαμβάνεται τον ιστορικό κίνδυνο οπισθοδρόμησης του όλου εγχειρήματος.
Το παρήγορο είναι ότι η Γερμανία ανθίσταται σθεναρά στην αναβίωση του νεοναζισμού και δεν επιτρέπει σε ακροδεξιούς πολιτικούς σχηματισμούς να αποκτήσουν πολιτική ισχύ. Από την άλλη πλευρά, για κάποιους η απουσία ενός ισχυρού γερμανικού ακροδεξιού κόμματος ευνοεί την συσπείρωση όλων των υπολοίπων, ακόμη και των μέχρι πρόσφατα μιμητών του Χίτλερ (όπως οι δικοί μας Χρυσαυγίτες) σε ένα σαφώς αντιγερμανικό μέτωπο, που μεταφράζεται σε μέτωπο κατά του γερμανικού «οικονομικού ιμπεριαλισμού».
Τον Μάιο του 2014 επίκεινται επομένως κοσμοϊστορικές εξελίξεις για την πορεία, όχι μόνο των ευρωπαϊκών θεσμών, αλλά της Ευρώπης γενικότερα, που θα επηρεάσουν και το διεθνές οικονομικό και πολιτικό σκηνικό, κατά πάσα πιθανότητα όχι προς το καλύτερο.
(*) Η Μάρω Καψή είναι πολιτική και διοικητική επιστήμων, απόφοιτος του Kennedy School of Government και υποψήφια για το ΑΠΣ του ΣΕΕ
Στην Ελλάδα, στις τελευταίες ευρωεκλογές του 2009, η αποχή έφτασε στο ιστορικό ρεκόρ του 48%, ενώ πανευρωπαϊκά στο 57%, με μόνο 43% των Ευρωπαίων πολιτών να προσέρχονται στις κάλπες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ή το «Διευθυντήριο των Βρυξελλών» αντιμετωπιζόταν παραδοσιακά σαν ένα απομακρυσμένο κέντρο αποφάσεων που αφορούσαν σε δευτερεύοντα ή «ήδη λυμένα» ζητήματα. Πρόσφατες έρευνες ωστόσο δείχνουν ότι η προσέλευση των ψηφοφόρων στις επόμενες ευρωεκλογές θα διπλασιαστεί, καθώς στη Γαλλία προτίθεται να προσέλθει στις κάλπες το 73% και στη Βρετανία το 68% των ψηφοφόρων.
Χρηματοπιστωτική κρίση, ανεργία, ασφαλιστικό σύστημα, δημογραφικό, μετανάστευση, συμπεριλαμβανόμενης και της εσωτερικής, εντός της ευρωζώνης μετακίνησης εργαζομένων, είναι τα σημαντικότερα ζητήματα που έχει κληθεί να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Μετά τις Γερμανικές εκλογές και το μεγάλο κυβερνητικό συνασπισμό Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών, ο μέσος Ευρωπαίος είναι πλέον πεπεισμένος ότι η Ευρωπαϊκή πολιτική θα υπαγορεύεται από το Βερολίνο, γεγονός που συνδέεται, ψυχολογικά τουλάχιστον, με σκληρά δημοσιονομικά και αντικοινωνικά μέτρα.
Αλλαγή των ιδεολογικών συσχετισμών
Σε όλη την Ευρώπη είναι διακριτή η άνοδος της λαϊκής δεξιάς και της ακροδεξιάς που εκφράζεται από κόμματα με σαφή αντιευρωπαϊκό και αντιφεντεραλιστικό προσανατολισμό. Οι μέχρι τώρα δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η ακροδεξιά, με τις διάφορες μορφές που έχει σε κάθε κράτος μέλος (ρατσιστική, νεοναζιστική, αντιευρωπαϊκή) θα είναι αισθητά παρούσα στο νέο Ευρωκοινοβούλιο. Σε αρκετές χώρες, τόσο του «πυρήνα» της ΕΕ, όπως η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, όσο και της «περιφέρειας» (Ουγγαρία, Αυστρία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Δανία) τα ακροδεξιά κόμματα δείχνουν σημαντική άνοδο, συχνά σε διψήφια ποσοστά. Ειδικά η περίπτωση της Ελλάδας με την αιφνίδια και θεαματική άνοδο της Χρυσής Αυγής στις εκλογές του 2012, έχει εντείνει την ανησυχία πολλών αναλυτών, εντός και εκτός Ευρώπης, όπως οι αμερικανοί αναλυτές Cas Mudde, που μιλά για επαπειλούμενο «λουκέτο» στους Ευρωπαϊκούς θεσμούς, ανάλογο του πρόσφατου shutdown της ομοσπονδιακής διοίκησης των ΗΠΑ, αλλά και ο οικονομολόγος James Galbraith που διαβλέπει, αντί για την επίλυση των προβλημάτων, τη διάλυση της Ευρώπης.[1]
Οι ευρωπαίοι ψηφοφόροι, ιδίως αυτοί που εκφράζονταν μέσω της ψήφου τους στις Ευρωεκλογές, ανήκαν παραδοσιακά στον κεντρώο, δημοκρατικό («χριστιανοδημοκρατικό» επί το δεξιότερο ή «σοσιαλδημοκρατικό» επί το αριστερότερο) πολιτικό χώρο. Το επόμενο ευρωπαϊκό εκλογικό σώμα αναμένεται ωστόσο να έχει πολύ διαφορετικά δημογραφικά χαρακτηριστικά, καθώς διαφαίνεται σαφής μετακίνηση των ψηφοφόρων από το κέντρο προς τα άκρα, τα οποία έχουν επενδύσει ιδεολογικά και επικοινωνιακά στην οικονομική εξαθλίωση και την κοινωνική δυσαρέσκεια μεγάλου τμήματος του πληθυσμού. Το δεξιό άκρο έχει μέχρι στιγμής ως σημαία τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, την καλλιέργεια της διασυνοριακής έντασης μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και την έξαρση της «εθνικής» έναντι της «ευρωπαϊκής» ταυτότητας, εν ονόματι της «εθνικής κυριαρχίας». Είναι χαρακτηριστικό ότι και μεταξύ των ευρωπαϊκών ακροδεξιών κομμάτων υπάρχουν θεμελιώδεις διαφωνίες και ιδεολογικό χάσμα, που φτάνει πολλές φορές σε βαθμό έχθρας.
Τόσο η ακροδεξιά, όσο και η ακροαριστερά έχουν δαιμονοποιήσει την Οικονομική και Νομισματική Ένωση και το ενιαίο νόμισμα (ευρώ) ως βασική αιτία της οικονομικής και της κοινωνικής κρίσης στην Ευρώπη. Η ακροαριστερά χρησιμοποιεί περισσότερο τον κοινωνικό λαϊκισμό, σε μορφή «παροχολογίας» και επιστροφής στο οικονομικό μοντέλο του κρατικού παρεμβατισμού και της «ελεγχόμενης», κρατικοδίαιτης και «εθνικής» οικονομίας.
Ανάλογη της ταυτότητας των ψηφοφόρων, διαφορετική «γεωγραφία» θα έχει επομένως και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τα ακροδεξιά κόμματα δεν είχαν μέχρι στιγμής τη δυνατότητα να συγκροτήσουν κοινοβουλευτική ομάδα στην Ευρωβουλή, καθώς θα έπρεπε να διαθέτουν κατ’ ελάχιστον 25 ευρωβουλευτές, οι οποίοι να προέρχονται από το ένα τέταρτο τουλάχιστον του συνολικού αριθμού των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή 7 τουλάχιστον χώρες (από 28 μέλη συνολικά). Η συγκρότηση ακροδεξιάς κοινοβουλευτικής ομάδας, που όπως φαίνεται θα είναι γεγονός, συνεπάγεται κοινοβουλευτικά προνόμια, όπως συγκεκριμένους χρόνους παρεμβάσεων στις συζητήσεις, εκπροσώπηση στις κοινοβουλευτικές επιτροπές και τις ομάδες εργασίας, βοηθητικό προσωπικό και – προπαντός – πρόσθετη κοινοτική χρηματοδότηση για την προβολή των δράσεων και των θέσεών τους σε εθνικό επίπεδο.
Τα μάτια στραμμένα στη Γαλλία
Στη Γαλλία το 62% εκφράζει δυσπιστία και απαισιοδοξία για την πορεία της Ευρώπης. Το «ανανεωμένο» Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λε Πεν, που έλαβε ποσοστό μόλις 6% και εξέλεξε τρείς μόνον αντιπροσώπους στο παρόν Ευρωκοινοβούλιο, αναμένεται να τριπλασιάσει το ποσοστό του και να εκλέξει τουλάχιστον 15 Ευρωβουλευτές στο επόμενο, έχοντας έτσι και την πλειοψηφία της κοινοβουλευτικής ομάδας των ακροδεξιών. Αντιπροσώπους επίσης αναμένεται να έχουν το Ουγγρικό Jobbik, το Ataka της Βουλγαρίας, το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας (Freiheitliche Partei Österreichs – FPÖ), τα Βρετανικά UK Independence Party (UKIP) και British National Party (BNP), το Εθνικοσοσιαλιστικό «Κόμμα των Σουηδών» (Party of the Swedes), το ανάλογο λαϊκό «Κόμμα των Δανών» (Danish People’s Party) και φυσικά η Χρυσή Αυγή, καλύπτοντας και την προϋπόθεση εκπροσώπησης των 7 κρατών μελών (δηλαδή του ¼ του συνόλου).
Η Γαλλία επομένως θα είναι αυτή τη φορά ο φάρος της αλλαγής, αλλά δυστυχώς όχι προς τον εκδημοκρατισμό της Ευρώπης, όπως έγινε με τη Γαλλική Επανάσταση. Η «επιτυχία» της Μαρίν Λε Πεν έγκειται στο ότι «εκσυγχρόνισε» το επικοινωνιακό προφίλ του κόμματος που ίδρυσε ο πατέρας της, προκειμένου να το κάνει ευρύτερα προσιτό και κοινωνικά «αποδεκτό», δεδομένου ότι και το πολιτικό κλίμα ευνοεί το λαϊκισμό και τις ακραίες πολιτικές εκφράσεις. Ενώ όμως ο Ζαν Μαρί Λε Πεν (πατήρ) εξήρε την «ισλαμική απειλή», η 45χρονη Μαρίν «ποντάρει» περισσότερο στον αντιγερμανισμό, αναβιώνοντας τον γαλλογερμανικό ανταγωνισμό για τον έλεγχο της ευρωπαϊκής ηπείρου, αιτία που αιματοκύλισε επί αιώνες τους ευρωπαϊκούς λαούς. Αν αναλογιστεί κανείς ότι το όραμα των θεμελιωτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν ακριβώς η επίτευξη της διαρκούς ειρήνης μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας και επομένως μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών λαών, αντιλαμβάνεται τον ιστορικό κίνδυνο οπισθοδρόμησης του όλου εγχειρήματος.
Το παρήγορο είναι ότι η Γερμανία ανθίσταται σθεναρά στην αναβίωση του νεοναζισμού και δεν επιτρέπει σε ακροδεξιούς πολιτικούς σχηματισμούς να αποκτήσουν πολιτική ισχύ. Από την άλλη πλευρά, για κάποιους η απουσία ενός ισχυρού γερμανικού ακροδεξιού κόμματος ευνοεί την συσπείρωση όλων των υπολοίπων, ακόμη και των μέχρι πρόσφατα μιμητών του Χίτλερ (όπως οι δικοί μας Χρυσαυγίτες) σε ένα σαφώς αντιγερμανικό μέτωπο, που μεταφράζεται σε μέτωπο κατά του γερμανικού «οικονομικού ιμπεριαλισμού».
Τον Μάιο του 2014 επίκεινται επομένως κοσμοϊστορικές εξελίξεις για την πορεία, όχι μόνο των ευρωπαϊκών θεσμών, αλλά της Ευρώπης γενικότερα, που θα επηρεάσουν και το διεθνές οικονομικό και πολιτικό σκηνικό, κατά πάσα πιθανότητα όχι προς το καλύτερο.
(*) Η Μάρω Καψή είναι πολιτική και διοικητική επιστήμων, απόφοιτος του Kennedy School of Government και υποψήφια για το ΑΠΣ του ΣΕΕ
[1] Cas Mudde «A European shutdown? The 2014 European elections and the great recession» Washington Post, 4 Νοεμβρίου 2013 και συνέντευξη του James Galbraith στην Sueddeutsche Zeitung, όπου υποστηρίζει ότι «η Ευρώπη βρίσκεται πιο κοντά στην κατάρρευση παρά στη λύση», Ιούλιος 2013.
RSS Feed
